Της Μαρίνας Καραούσου
Η 7η Μαΐου έφτασε, η ημερομηνία έναρξης του Κονκλαβίου για την εκλογή του νέου Πάπα, η μόνη βεβαιότητα είναι πως τίποτα δεν είναι βέβαιο. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι καθώς καλείται να εκλέξει τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου, ο οποίος επί 12 χρόνια άφησε βαθύ αποτύπωμα στο Βατικανό και τον παγκόσμιο καθολικισμό, προωθώντας μια εκκλησία ανοιχτή, προσιτή και πρόθυμη να προχωρήσει μπροστά.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι μόνο ποιος θα εκλεγεί Πάπας αλλά τι Εκκλησία θα εκπροσωπεί: μια που θα συνεχίσει στον δρόμο της μεταρρύθμισης ή μια που θα αλλάξει πορεία για να οικοδομήσει την «ενότητα»;
Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της θητείας του Φραγκίσκου ήταν η προσπάθεια «απορωμαιοποίησης» της Εκκλησίας και η ενίσχυση της παγκόσμιας παρουσίας της. Μέσω του διορισμού νέων καρδιναλίων από μέρη που προηγουμένως δεν διέθεταν εκπροσώπηση αλλά όπου η Καθολική Εκκλησία αναπτύσσεται δυναμικά, δημιούργησε ένα σώμα «εκλεκτόρων» με μια άνευ προηγουμένου ποικιλομορφία.
Πολλοί όμως από αυτούς δεν γνωρίζονται καλά μεταξύ τους και έτσι δεν έχουν διαμορφώσει σταθερές συμμαχίες. Ενδεικτικά, μόνο τον Δεκέμβριο, ο Φραγκίσκος πρόσθεσε 20 νέους καρδιναλίους στο Κονκλάβιο, οι οποίοι κατάγονται από την Αλγερία, την Αργεντινή, την Αυστραλία και αλλού, και ενδεχομένως να συναντήθηκαν πρώτη φορά την ημέρα που πήραν τα κόκκινα καπέλα τους.
Αυτό το γεγονός καταδεικνύει ότι, σε αντίθεση με παλαιότερα Κονκλάβια, δεν υπάρχουν ισχυρά μπλοκ ούτε προφανή φαβορί. Οι περισσότεροι καρδινάλιοι δεν φαίνεται να έχουν εξασφαλίσει την απαραίτητη πλειοψηφία των δύο τρίτων, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε πολλαπλούς γύρους ψηφοφορίας μέχρι να βγει ο πολυπόθητος λευκός καπνός από την καμινάδα της Καπέλα Σιστίνα.
Η άτυπη «προεκλογική εκστρατεία»
Τον Μάρτιο του 2013 ο καρδινάλιος Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο από την Αργεντινή εκφώνησε μια ομιλία περίπου τεσσάρων λεπτών σε μία από τις συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών στο Βατικανό πριν από το Κονκλάβιο για την εκλογή του επόμενου Πάπα. Στις σύντομες παρατηρήσεις του κέρδισε τις εντυπώσεις περιγράφοντας πώς οραματιζόταν μια Εκκλησία που θα έβγαινε από τις απομονωμένες ζώνες άνεσής της και τις αυτοαναφορικές της συνήθειες. Λίγες ημέρες μετά, όταν οι καρδινάλιοι ψήφισαν, ο Μπεργκόλιο εξελέγη για να ηγηθεί της πορείας προς τα εμπρός και αναδείχθηκε ως ο Πάπας Φραγκίσκος.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, οι καρδινάλιοι εισήλθαν σε περίοδο αντίστοιχων συναντήσεων και έντονων συζητήσεων. Ηδη από την περασμένη Δευτέρα, και δυο μόνο ημέρες μετά την κηδεία του Φραγκίσκου, όσοι θεωρούνται υποψήφιοι για τη διαδοχή είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις απόψεις τους για την πορεία της Εκκλησίας στις ιδιωτικές αυτές συναθροίσεις.
Η «Washington Post» επισημαίνει ότι η πρόκληση για τους πιθανούς υποψηφίους είναι να βρουν το σωστό μήνυμα σχετικά με το ποια προσέγγιση θα ακολουθήσουν, αν θέλουν να οπισθοχωρήσουν, να παραμείνουν ή και να προχωρήσουν ακόμη πιο μπροστά από τα βήματα του Φραγκίσκου.
Επιπλέον, θα πρέπει να μπορέσουν να είναι τόσο επιδέξιοι όσο ο Φραγκίσκος στο να κερδίσουν υποστήριξη από τους καρδιναλίους, χωρίς να φαίνεται ότι την επιδιώκουν. Αυτό διότι, επισήμως, δεν υπάρχει προεκλογική εκστρατεία, με την αυτοπροβολή και τις πολιτικές ζυμώσεις να θεωρούνται ταμπού. Μάλιστα, όπως λένε οι ειδικοί του Βατικανού, «όποιος μπαίνει στο κονκλάβιο ως «Πάπας», βγαίνει ως καρδινάλιος».
Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει πάντα. Για παράδειγμα, το 2005 ο καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ ξεχώρισε με το επιβλητικό του κήρυγμα στην κηδεία του Ιωάννη Παύλου Β’, όπου κατήγγειλε «μια δικτατορία σχετικισμού». Υστερα μπήκε στο Κονκλάβιο με αυτοπεποίθηση και τελικά βγήκε στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου ως Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’.
Αντίστοιχα, στην κηδεία του Φραγκίσκου, ο καρδινάλιος Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε – αν και δεν έχει δικαίωμα ψήφου λόγω ηλικίας – χρησιμοποίησε την ομιλία του για να υπογραμμίσει την ανάγκη διατήρησης του οράματος του εκλιπόντος Ποντίφικα. Ομως την επομένη, ο καρδινάλιος Πιέτρο Παρόλιν, ο οποίος ήταν ο δεύτερος στην ιεραρχία του Φραγκίσκου και θεωρείται από πολλούς στο Βατικανό ως ένας ισχυρός υποψήφιος, εκφώνησε κήρυγμα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου σε περίπου 200.000 άτομα σε μια ειδική λειτουργία για νέους, στην οποία παρευρέθηκαν και δεκάδες καρδινάλιοι εκλέκτορες.
Η έλλειψη ισχυρών φαβορί καθιστά πιο επιδραστικό τον ρόλο των αποκαλούμενων «βασιλέων του Κονκλαβίου». Πρόκειται για προσωπικότητες με επιρροή, που μπορεί να μην προορίζονται οι ίδιοι για τον ρόλο του Πάπα, όμως μπορούν να συγκεντρώσουν ψήφους από άλλους καρδιναλίους προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Σε αυτούς περιλαμβάνονται ο καρδινάλιος της Νέας Υόρκης Τίμοθι Ντόλαν, ο γερμανός καρδινάλιος Ράινχαρντ Μαρξ και ο Κονγκολέζος Φρίντολιν Αμπόνγκο Μπεσούνγκου, ο Φραγκισκανός από την Κινσάσα που ηγείται της συνδιάσκεψης των αφρικανών επισκόπων.
Ποικιλομορφία ή ενότητα;
Ο Πάπας Φραγκίσκος επαναπροσδιόρισε την αποστολή της Εκκλησίας με επίκεντρο τους φτωχούς και τους περιθωριοποιημένους, δίνοντας έμφαση στη συμπεριληπτικότητα, την ευσπλαχνία και τη λιγότερο δογματική προσέγγιση στα κοινωνικά ζητήματα. Ωστόσο, οι πιο συντηρητικοί καρδινάλιοι ερμηνεύουν τη θητεία του ως πηγή σύγχυσης καθώς θεωρούν πως εισήγαγε περιθώρια ελιγμών σε ευαίσθητα πολιτιστικά ζητήματα, όπως οι διδαχές της Εκκλησίας για τον γάμο και την ομοφυλοφιλία.
Είναι ενδεικτικό ότι η συντηρητική πτέρυγα της Εκκλησίας, πριν ακόμη ταφεί ο Φραγκίσκος το περασμένο Σαββατοκύριακο, είχε ήδη ξεκινήσει να πιέζει προς μια επιστροφή στην «ενότητα» – τη λέξη που αποτελεί το σύνθημα των συντηρητικών καρδιναλίων και η οποία, όπως εξηγούν οι «New York Times», αν και ακούγεται «αθώα», για πολλούς υποστηρικτές του Φραγκίσκου σηματοδοτεί κωδική ονομασία για την ανατροπή του έργου του.
Ο καρδινάλιος Μάικλ Τσέρνι από τον Καναδά, ένας εκ των στενότερων συμβούλων του Φραγκίσκου, μιλώντας στην αμερικανική εφημερίδα ήταν κατηγορηματικός: «Ακούγεται πολύ καλό, αλλά σημαίνει αντιστροφή».
Για όσους αντιτάχθηκαν στον Φραγκίσκο, πολλοί από τους οποίους διορίστηκαν από τον προκάτοχό του, Βενέδικτο ΙΣΤ΄, ενότητα σημαίνει μια «νέα εσωστρέφεια» με την υπόσχεση «ενότητας που λύνει όλα τα προβλήματά μας» εξήγησε, προσθέτοντας πως για εκείνον η λέξη-κλειδί πρέπει να είναι η «ποικιλομορφία». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο αιδεσιμότατος Αντόνιο Σπαντάρο, υφυπουργός Πολιτισμού και Παιδείας του Βατικανού, σχολίασε: «Ο Φραγκίσκος διατήρησε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ ενότητας και ποικιλομορφίας. Ο νέος Πάπας πρέπει να κρατήσει και τα δύο».
Για παράδειγμα, όταν ο Φραγκίσκος έκανε μια σημαντική αλλαγή επιτρέποντας τις ιερατικές ευλογίες για τα ομόφυλα ζευγάρια, χειροκροτήθηκε από τους φιλελεύθερους στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Αλλά μια τεράστια έκφραση διαφωνίας από τους ηγέτες της Εκκλησίας στην Αφρική, την ήπειρο όπου πολλοί θεωρούν ότι βρίσκεται το μέλλον του Ρωμαιοκαθολικισμού, τον ανάγκασε να υποχωρήσει.
Για χάρη της ενότητας, ο Φραγκίσκος ουσιαστικά επέτρεψε στους Αφρικανούς να εξαιρεθούν από αυτή την αλλαγή, αναγνωρίζοντας τις πολιτισμικές ευαισθησίες. Αυτή η απόφαση, σύμφωνα με τον Σπαντάρο, ήταν «πιο επαναστατική» από το ίδιο το μέτρο, «επειδή νομιμοποιούσε μια ποιμαντική πολλαπλότητα». Ηταν ο τρόπος του Φραγκίσκου, εξήγησε, να αναγνωρίσει την πολιτισμική ποικιλομορφία και τις διαφορές μέσα σε μια ενωμένη εκκλησία. Ο νοτιοκορεάτης καρδινάλιος Λάζαρους Γιου Χέουνγκ-σικ δήλωσε πως «ενότητα σημαίνει, για μένα, άνοιγμα της καρδιάς. Ο Φραγκίσκος με δίδαξε ότι πρέπει να ανοίξω την καρδιά μου για να αγαπώ τους άλλους».
Τα ερωτήματα του Κονκλαβίου
Ενα από τα βασικά ερωτήματα που αναμένεται να απαντηθούν από το Κονκλάβιο είναι αν η συντηρητική πτέρυγα, η οποία περιλαμβάνει καρδιναλίους κυρίως από την Αφρική, την Ανατολική Ευρώπη και μέρος των ΗΠΑ, έχει αρκετές ψήφους για να γυρίσει το εκκρεμές πίσω στις δογματικές παπικές ηγεμονίες του Αγίου Ιωάννη Παύλου Β’ και του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’.
Παρά το γεγονός ότι 108 από τους συνολικά λίγο περισσότερους από 130 καρδιναλίους με δικαίωμα ψήφου έχουν οριστεί από τον Φραγκίσκο, δεν είναι βέβαιο ότι όλοι τους θα στηρίξουν υποψηφίους που ενστερνίζονται το όραμά του. Πολλοί από αυτούς, ειδικά όσοι διορίστηκαν πρόσφατα, υπολείπονται εμπειρίας και είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τις δυναμικές του Βατικανού, οπότε, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ενδέχεται να παρασυρθούν από απλουστευτικά συνθήματα περί «ενότητας».
Ταυτόχρονα, υπάρχουν πρακτικά ζητήματα που θα βαρύνουν στην απόφαση: η ηλικία του υποψηφίου, η γεωγραφική του προέλευση, η ικανότητά του να διαχειριστεί τη γραφειοκρατία της Αγίας Εδρας. Ενας νεότερος Πάπας μπορεί να διαμορφώσει την Εκκλησία για τις επόμενες δεκαετίες, αλλά ίσως δυσκολευτεί να εξισορροπήσει τα αντίρροπα ρεύματα που ενίσχυσε η θητεία του προκατόχου του.
tovima.gr
